Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütü’nün acil durum ilan ettiği Maymun Çiçeği (MPOX) ile ilgili rehber yayınladı. Rehberde, virüsün bulaşma yolları, belirtileri, hadise ile temas durumunda ne yapılması gerektiği ve tedavi yolları ile bilgiler yer aldı.
NASIL BULAŞIYOR?
Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı rehberde hastalığın temasla bulaştığı vurgulandı. “İnsandan beşere bulaşmada uzun müddetli yakın cilt cilde temas değerlidir. Enfekte kişinin sekresyonları (cinsel çıktılar dahil) ile direkt temas (lezyonlarla temas edecek formda sarılma, masaj, cinsel temas gibi), cilt lezyonları ile bütünlüğü bozulmuş deri yahut mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) direkt temas yahut yakın vakitte cilt lezyonlarından kontamine olmuş objelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temas öteki bulaş yollarıdır. Bu çeşit temas genel olarak birebir konutu paylaşan şahıslarda, kapalı ortamlarda çok uzun mühlet yakın uzaklıkta bulunanlarda ve enfekte şahısla ferdî esirgeyici ekipman kullanmadan temas eden sıhhat çalışanlarında risk oluşturur.
Enfekte anneden bebeğe plasenta yoluyla geçiş hadise sunumu halinde bildirilmiştir.Bu durumda doğumda ve doğumdan çabucak sonra yenidoğanda doğuştan M-Çiçeği bulguları olabilir. Annede etkin enfeksiyon varlığında yenidoğan bebeğe yakın temas ile de geçiş olabilir. Bugüne kadar bildirilmiş en uzun bulaşma zinciri altı-dokuz kişidir” bilgileri yer aldı.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
M-Çiçeğinin kuluçka müddeti, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan mühlet, ekseriyetle 6-14 gün olmakla birlikte 1-21 gün ortasında değişebilir. Bir hayvan ısırığı yahut tırmalaması hikayesi olan şahıslar, dokunsal/temasla maruziyete sahip olanlardan daha kısa bir kuluçka müddetine (13’e karşı 9 gün) sahip olabilir.
Klinik seyir:
• Klinik tablo; ateş, ağır baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin büyümesi), sırt ağrısı, miyalji (kas ağrıları) ve ağır halsizlik ile başlar. Bu bulgular birinci 5 gün ön plandadır.
• Lenfadenopati gelişimi ayırıcı teşhiste yer alabilecek suçiçeği, kızamık ve çiçek hastalığında bu kadar ön planda olmadığından M-Çiçeği için tanıyı destekleyici bulgu olarak kabul edilebilir.
• Deri döküntüsü çoklukla ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, gövdeden fazla yüz ve ekstremitelerde ağırlaşma eğilimindedir. Yüzü (vakaların %95’inde), avuçları ve ayak tabanlarını (vakaların %75’inde) tesirler. Ayrıyeten oral mukoza (vakaların %70’inde), genital bölge (%30) ve konjonktiva (%20) ile kornea da etkilenir. Döküntü, maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara yanlışsız gelişir. Lezyonların sayısı birkaç adet ile birkaç bin adet ortasında değişebilir. Şiddetli olaylarda lezyonlar geniş deri alanlarının soyulmasına neden olacak biçimde birleşebilir.
• Semptomların dağılımı (36.506 hastada) aşağıdaki biçimde gösterilmiştir. Biçimde “sistemik döküntü”, mukozal ve genital döküntüler haricindeki bedendeki döküntüleri söz etmektedir. Rastgele bir döküntü ise bir ya da birden fazla döküntü tipini (sistemik, oral, genital yahut yeri bilinmeyen) söz etmektedir. Rastgele bir lenfadenopati, genel ya da lokal lenfadenopatiyi tabir etmektedir. Semptom bilgileri, Ocak 2022’den itibaren bilgilerin mevcut olduğu tüm hadiseler için gösterilmiştir.
M-Çiçeği, ekseriyetle 2-4 hafta süren semptomları olan kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır. Şiddetli hadiseler çocukluk çağında daha sıktır. Temastaki virüs yükünün yüksekliği, kişinin altta yatan hastalıkları klinik tablonun daha ağır seyrine neden olabilir. Çiçek hastalığı eradike edilene kadar uygulanmış olan çiçek aşıları M-Çiçeği hastalığına karşı da müdafaa sağlamaktadır. Ülkemizde 1980 yılına kadar çiçek aşısı rutin olarak uygulanmıştır. 1980 yılından evvel doğanlar çiçek aşıları var ise M-Çiçeğine karşı belli bir oranda korunmaktadırlar. M-Çiçeği hastalığı komplikasyonları ortasında sekonder enfeksiyonlar, bronkopnömoni, sepsis, ensefalit ve görme kaybıyla sonuçlanan kornea enfeksiyonu sayılabilir. Klinik tablonun asemptomatik seyredip seyretmediği bilinmemektedir. Ayırıcı teşhiste, suçiçeği, herpes simpleks virüsü, çiçek hastalığı (eradike edilmiştir) ve başka çiçek virüslerinin neden olduğu hastalıklar (tanapox, orf, sığır stomatiti) düşünülmelidir.
TANI?
Göz önünde bulundurulması gereken ayırıcı teşhisler; suçiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, sifiliz ve ilaca bağlı alerjiler üzere öbür döküntülü hastalıkları içerir. Döküntü öncesindeki lenfadenopati M-Çiçeğini; suçiçeği, kızamık ve çiçek hastalığından ayırt etmek için klinik bir özellik olabilir.
M-Çiçeğinden şüpheleniliyorsa, cilt lezyonlarından – vezikülün üst kabuğu yahut veziküllerden ve püstüllerden gelen sıvıdan ve kuru kabuklardan elde edilen örneklerin PCR çalışması ile teşhis mutlaklaştırılır.
M-Çiçeği virüsünün doğrulanması örneğin kaynağına ve kalitesine bağlıdır. Bu nedenle alınan örnekler ulusal ve milletlerarası gerekliliklere uygun olarak paketlenmeli ve gönderilmelidir. Polimeraz zincir tepkisi (PCR), doğruluğu ve hassaslığı göz önüne alındığında tercih edilen
laboratuvar testidir. Diğer tanısal testler ortasında virüs izolasyonu (memeli hücre kültürlerinde), elektron
mikroskobu, ELISA ve immünofloresan antikor testi vardır (CDC ELISA IgM ve IgG testi geliştirmiştir). Bu testler klinik değerlendirmede fikir verici olabilir lakin kesin teşhis için kullanılmamalıdır.
Orthopoxvirüsler serolojik olarak çapraz tepki gösterdiğinden, antijen ve antikor saptama teknikleri M-Çiçeğine has doğrulama sağlamaz. Bu nedenle kaynakların hudutlu olduğu durumlarda teşhis yahut hadise incelemesi için seroloji ve antijen saptama metotları önerilmez.
Ayrıca çiçek hastalığı eradikasyonu öncesinde aşılanmış olanlarda aşı cevabı nedeniyle seroloji çalışması önerilmez.
Test sonuçlarını yorumlamak için aşağıdaki bilgilere gereksinim duyulur:
a) ateşin başlangıç tarihi,
b) döküntünün başlangıç tarihi,
c) örneğin alındığı tarih,
d) bireyin mevcut durumu (döküntü aşaması),
e) doğum tarihi ve
f) kişinin immün durumu.
TEDAVİ
Kesin olmamakla birlikte birtakım antivirallerin (tekovirimat, brinsidofovir, sidofovir) MÇiçeğinde tesirli olabileceği belirtilmektedir. Randomize denetimli çalışmalarda mevcut casusların tesiri gösterilmemiştir lakin gerçek hayattaki olgu denetim çalışmalarında anektodal olarak yarar sağladığına dair bilgiler bulunmaktadır.
M-Çiçeği için semptomları hafifletmek, komplikasyonları yönetmek ve uzun vadeli sekelleri önlemek için klinik bakım ve destekleyici tedavi verilmelidir. Lezyon bölgesine nazaran sıcak su banyoları, ağrı kesiciler, laksatifler, orofaringeal antiinflamatuarlar ve ağrı kesiciler gerektiğinde kullanılabilir. Ağır palyasyonu hastalık idaresinin temel maksadıdır. Sekonder bakteriyel enfeksiyonlar etkene mahsus ve uygun biçimde tedavi edilmelidir. Takip sırasında nadiren ensefalit, miyokardit üzere durumlar gözlenebilir. Bunların tedavisinde olgu bazlı kıymetlendirme yapılması önerilir.
AŞI
Çiçek hastalığına karşı aşının rutin uygulandığı periyotta çiçek aşısıyla aşılananlarda, çiçek aşısının M-Çiçeğini önlemede yaklaşık %85 oranında tesirli olduğu gözlemsel birkaç çalışmayla kanıtlanmıştır. Bu nedenle daha evvel çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilir ya da hastalıktan korunabilirler.
Çiçek hastalığına karşı evvelce aşı yapıldığının göstergesi olarak ön kol üst kısmındaki aşı izi kabul edilebilir. Artık günümüzde çiçek aşıları klinik kullanıma sunulmuş durumda değildir. Modifiye edilmiş atenüe aşı virüsüne (Ankara suşu) dayalı yeni bir aşı, 2019’da M-Çiçeğinin önlenmesi emeli ile ABD Gıda ve İlaç Ajansı (FDA) ve Avrupa İlaç Ajansından (EMA) kullanım onayı almıştır. Bununla birlikte aşı kısıtlı olarak ulaşılabilir durumdadır. Klinik kullanımı iki doz (deri altına) halindedir.
Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı rehbere ulaşmak için tıklayınız