Düşünün; elinizde bir telefon. Sonsuz bir içerik akışı. Haberler, görüntüler, komik kedi GIF’leri… Bir ekranın önünde saatlerce oturuyorsunuz, ancak kalktığınızda aklınızda kalan tek şey bir boşluk. İşte “brain rot,” yani beyin çürümesi, tam da bu durumun ismi. Oxford Sözlüğü’nün bu yılın sözü seçtiği bu kavram, sırf dijital dünyaya sıkışıp kalan bireylerin değil, artık tüm bir toplumun hastalığı.
Dijital çağın argümanı büyük: Bizi bilgiyle donatacak, her bireyi daha şuurlu ve güçlü kılacak. Halbuki ki gelinen noktada gerçeklik tam karşıtı. Beyinlerimizi uyuşturan, dikkatimizi yok eden bir içerik tsunami’siyle karşı karşıyayız. Kalitesiz içerik bombardımanı, bizleri sadece zihinsel olarak değil, ahlaki olarak da çökertiyor. Niteliği olmayan, kolay ve süratli tüketilebilen içerikler ortasında, eleştirel fikirden azade, kaybolup gidiyoruz. Her yeni içerikle beynimizde kısa vadeli bir dopamin patlaması yaşanıyor ve çabucak akabinde biraz daha, biraz daha istiyoruz. Bilişsel olarak geriliyoruz, dikkat süremiz kısalıyor.
Zihin bulanık, fikirler sığ, tepkilerse… Hiç.
***
Zihinsel çürüme sırf ferdi bir sorun değil. Toplumsal reflekslerimizi de köreltiyor. Beyinleri çürüyen bireyler, etraflarında yaşanan adaletsizliklere, insan hakları ihlallerine karşı da tepkisizleşiyor. Sorun çözme marifetleri yok oluyor.
Ekonomik çöküşün, taban fiyatla hayatta kalmaya çalışan milyonların, geçim derdini alın yazısına dönüştürenlerin ülkesinde…
Aşiyan’da yürürken denize düşüp hayatından olan gencecik kardeşlerin…
Emirgan’da yaşanan bu olay, ne yazık ki bir birinci değil. Sarıyer’den Arnavutköy’e kadar uzanan o kıyı şeridinde, denizle kıyı ortasında insan hayatını koruyacak bir temas, en fazla yüzer metre aralıklarla konulması gereken merdivenler hâlâ yok.
Yıllardır sessiz sedasız yaşanan bu ölümlerin birçok lokal gazetelere düşüyor, ulusal basında yer bile bulamıyor. Büyükdere’de, yıllar evvel tekerlekli sandalyedeki bir vatandaşın denize düşerek can vermesi bardağı taşırmıştı. Sarıyer Gazetesi’nden Bekir Batu’nun da verdiği bilgilere nazaran mevzu, Sarıyer Belediye Meclisi’ne taşınmış, dönemin CHP’li Belediye Başkanı Şükrü Genç, sahil boyunca birtakım noktalara denize düşenlerin çıkabilmesi için merdivenler koydurmuştu. Lakin sonrasında AK Partili İBB o merdivenleri kaldırdı. Bir insan hayatı sorunu, iki partinin çözümsüzlüğünde sıkışıp kaldı…
SAHİLLER HÂLÂ CAN ALIYOR
Kıyı müdafaa bantlarının olmaması, korkulukların eksikliği, kolay birkaç tedbirle engellenebilecek vefatları her yıl yine yaşatıyor. Bu kıyılar, hâlâ can alıyor. Göz nazaran göre gelen bu kayıplar, sorumluluğu bir kere daha görünmez kılmaya çalışanların omuzlarında ağır bir yük değil midir?)
Güvenlik üzere en temel vatandaşlık hakkını, lokal ve merkezi idarelerin sorumsuzluğu, işgüzarlığı yüzünden elde edemeyen insanların memleketinde… (Bir ülkenin nasıl yönetildiğini anlamak için o ülkede insanların nasıl öldüğüne bakmak lazım… Bunun sağı solu AKP’si CHP’si olamaz; partiler üstü ve acı verici bir gerçekliktir bu.)
İfade özgürlüğünün yok sayıldığı, siyasal erke, iktidarın rüzgarına karşıt tarafta “konuşan” insanların o denli ya da bu türlü susturulduğu… Gazetecilerin öldürüldüğü, birikimli, entelektüel insanların tutuklandığı, işinden olduğu… Yolsuzluğun, yoksulluğun olağanlaştığı, ötekileştirmenin kanıksandığı…
Kadınların ve çocukların yaşatılamadığı, ömür hakkı ihlallerinin gırla gittiği, nitelikli eğitim hakkının, fiyatsız sıhhat hizmeti alma hakkının korunamadığı…
Sadece muhalefet belediyelerinin, zirveden talimatla “silkelendiği”… Aslında silkelenenin yine halk olduğu, halkın açlıkla terbiye edildiği; 12 bin 500 lira maaş alan emekli sefalet içinde hayatta kalmaya çalışırken 2024’ü “emekli yılı” ilan eden iktidarın karar sürdüğü bir memlekette…
Sonra, Filistin’de, Suriye’de… Gözü dönmüş iktidarların, kılıcı elinde tutabilmek uğruna yakıp yıktığı topraklar, hunharca katlettiği on binlerce can, kaybolan gelecekler, dünyayı utanca boğan bir şiddet dalgası… Büyük ve zalim güçlerin büyük ve kanlı projelerini hayata geçirmek için yok edici bir şiddet ve kaos maşası olarak kullandığı kukla iktidarlar… Tüm bunlara karşı sessiz, derin bir kayıtsızlık.
Dijital çağın parlak ekranlarında kaybolan gerçeklik, global dünyanın insaniyeti nasıl unuttuğunun acı bir özetine dönüşüyor.
“BRAİN ROT” HÂLİ; HER ŞEYE BAKAN AMA HİÇBİR ŞEYİ GÖREMEYEN GÖZLER
Çürüyen beyinler, tepkisizleşen zihinler… Gerçek insan reflekslerini yitiren bir insanlık. Tüm bunların olağanlaşması.
Bir birey, bir aile üyesi, bir yurttaş, bir dünya vatandaşı olarak her gün aksiliklere boğuluyoruz. Görüyor, hissediyor, çabucak akabinde açıyor komik bir görüntü ve unutuyoruz. “Ne yapabilirim ki?” diyoruz. Acının içinde yaşıyoruz lakin acının ne yasını tutuyor ne de izini sürüyoruz. Zihinlerimiz daima bulanık. Derin bir “brain rot” hâli; her şeye bakan ama hiçbir şeyi göremeyen gözler.
Hepimiz biliyoruz ve hissediyoruz lakin öfkemizi organize edecek zihin berraklığı eksik. Bugün, insan hakları ihlallerinin en temel nedenlerinden biri de işte bu zihinsel tembellik. Haklarımız çiğneniyor lakin unutur üzere yapıyoruz.
ADALET BERRAK ZİHİNLERİN İŞİ
Zihnimiz daima meşgul fakat bir o kadar da boş…
Beyin çürümesi, insan haklarının, özgürlüklerin, adaletsizliklerin, hukuksuzlukların sessiz düşmanıdır. Reaksiyonsuz bireylerden oluşan bir toplum, adaletin peşinden koşamaz. Sessizlik; suistimalleri, ihlalleri ve şiddeti yasallaştırır.
Bu haliyle dijitalleşme, bireyleri toplumlarından kopartırken, hakikat ile palavra ortasındaki farkı da silikleştiriyor. Filistin’de ölen bir çocuğun trajedisi, bir sonraki “trend” ile tıpkı sıraya düşüyor…
Beynini çürüten bir toplumun şahit olduğu adaletsizlikler için, insan hakları ihlalleri için uğraş vermesi mümkün olabilir mi?
Adalet, berrak zihinlerin işidir.
Dijital dünyanın gölgesinde çürüyen beyinlerimiz, sırf kendi varoluşumuzu değil, insanlığımızı da tehdit ediyor.
Yine de umut etmekten vazgeçmeyelim. Her büyük tehdit, bir farkındalık anıyla son bulur. Bugün ekranı bir müddetliğine kapatalım ve etrafımızda neler olup bittiğini hakikaten görelim.
İşte bu, çağın en yavuz ve en insanî hareketi olur.
Sadık ÇELİK
[email protected]